Wiadomoœci ogólne. Państwo w Afryce Północnej i na półwyspie Synaj, nad Morzem Œródziemnym i Morzem Czerwonym; powierzchnia 1001,4 tys. km2, 58,3 mln mieszkańców (1994); stolica Kair; język urzędowy: arabski; religia państwowa islam; zarabizowani potomkowie starożytnych Egipcjan 99% (w tym Koptowie 7%), Nubijczycy, plemiona berberskie i Bedża, ok. 200 tys. cudzoziemców (m.in. Grecy, Ormianie, Brytyjczycy, Włosi); wysoki przyrost naturalny (ok. 23‰); prawie cała ludnoœć skupiona w dolinie Nilu (ponad 1200 osób na km2); ludnoœć miejska 47%; główne miasta (poza stolicš): Aleksandria, Giza, Port Said, Suez.

Warunki naturalne. Wybrzeże morskie (długoœć 2700 km) trudno dostępne (przy wschodnim –liczne rafy koralowe); dolina i delta Nilu stanowiš wielkš oazę pomiędzy pustyniami Libijskš i Arabskš; wzdłuż wybrzeża Morza Czerwonego góry Atbaj (wysokoœć do 2187 m); klimat zwrotnikowy skrajnie suchy, tylko na północnym wybrzeżu podzwrotnikowy (œródziemnomorski); wiosnš często występuje goršcy suchy wiatr chamsin; długoœć Nilu w granicach Egiptu ponad 1200 km; Jezioro Nasera utworzone przez Wielkš Tamę (Hydrowęzeł Asuański); urodzajne gleby aluwialne w coraz większym stopniu zasolone (z powodu stałego nawadniania, stosowania nawozów mineralnych i pestycydów).

Gospodarka. Słabo rozwinięty kraj rolniczo-przemysłowy, od 1976 należy do eksporterów ropy naftowej, wysoki udział wydatków wojskowych w budżecie państwowym; ważnym Ÿrodłem dewiz wpływy z podatków płaconych przez Egipcjan pracujšcych za granicš i z eksploatacji Kanału Sueskiego oraz turystyki; od 1991 wprowadzanie elementów gospodarki rynkowej zgodnie z ustaleniami Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Grunty orne i sady zaledwie 2,8% powierzchni (1993); uprawy: zboża (gł. ryż, kukurydza, pszenica), trzcina cukrowa, roœliny stršczkowe, bawełna, orzeszki ziemne, drzewa cytrusowe (pomarańcze, mandarynki), winoroœl; hodowla ma niewielkie znaczenie; bydło używane jako siła pocišgowa; wydobycie ropy naftowej (46 mln t –1992), fosforytów, rud żelaza, węgla; elektrownie cieplne (82% produkcji energii elektrycznej - 1993), wodne (18%); przemysł elektromaszynowy (metalowy, maszynowy, montaż samochodów, elektrotechniczny i elektroniczny), rafineryjny, chemiczny, mineralny, hutnictwo żelaza i aluminium; tradycyjne gałęzie: spożywczy (cukrowniczy, olejarski), lekki (włókienniczy, odzieżowy, skórzany); 1993 Egipt odwiedziło 2,5 mln turystów; długoœć linii kolejowych 8,8 tys. km, samochodowych –ok. 30 tys. km, wodnych –3,1 tys. km; przeładunek w portach 34 mln t; przewozy na Kanale Sueskim 370 mln t (1992); komunikacja lotnicza (2 porty międzynarodowe); eksport ropy naftowej i jej produktów, półfabrykatów i gotowych wyrobów przemysłowych, bawełny; duży import żywnoœci; główni partnerzy handlowi: USA, Francja, Niemcy, Japonia, Włochy, Wielka Brytania.

Ustrój. Republika; prezydent z wyborów powszechnych, o szerokich uprawnieniach, mianuje premiera i rzšd; parlament 1-izbowy.

Historia. W starożytnoœci kraj cišgnšcy się wzdłuż Nilu (do I katarakty); ludnoœć chamito-semicka. Okres Przeddynastyczny (IV tysišclecie p.n.e.) –połšczenie drobnych księstw w 2 państwa: Górny i Dolny Egipt, zjednoczone przez Menesa; Stare Państwo (XXVII–XXII w.p.n.e.) –król o władzy absolutnej; ugruntowanie potęgi Egiptu; rozwój nauki, sztuki i literatury (hieroglify); Œrednie Państwo (XXI–XVIII w.p.n.e.) rozwój rzemiosła (metalurgia) następnie okres osłabienia Egiptu i podbój Egiptu przez Hyksosów (ok. 1650); Nowe Państwo (XVI–X w.p.n.e.) ponowne zjednoczenie Egiptu i szczytowy okres potęgi (XVIII dynastia), od XII w. upadek, liczne wojny osłabiajš kraj; wprowadzenie armii stałej; Epoka PóŸna (X–332 p.n.e.) –rzšdy dynastii obcych; upadek polityczny; podbój przez Aleksandra III Wielkiego; Okres Ptolemejski (332–30 r. p.n.e.) –hellenizm; Aleksandria stolicš i głównym oœrodkiem nauki i literatury; Okres Rzymski (30 r. p.n.e.–395 n.e.) –Egipt prowincjš cesarstwa (spichlerz Rzymu). Po 395 w granicach cesarstwa wschodniorzymskiego, następnie Bizancjum; 639–641 podbity przez Arabów; następnie uległ arabizacji i islamizacji; chrzeœcijanie przetrwali w mniejszoœci –Koptowie; w X–XII w. państwo Fatymidów; od XIII w. rzšdy Mameluków; od 1517 wszedł w skład imperium Turków osmańskich; 1805–49 rzšdy Muhammada Alego i uniezależnienie się od sułtana, od którego Muhammad Ali otrzymał tytuł wicekróla.W 1859–69 budowa Kanału Sueskiego; 1881-82 powstanie narodowe Urabiego Paszy, następnie brytyjska okupacja wojskowa Egiptu; od 1914 protektorat brytyjski; 1922 formalna niepodległoœć (Egipt dziedzicznš monarchiš konstytucyjnš), 1936 koniec okupacji brytyjskiej. W 1952 rewolucja republikańska, utworzenie rzšdu wojskowego; 1954 umowa o wycofaniu wojsk brytyjskich ze strefy Kanału Sueskiego, proklamowanie republiki, objęcie władzy przez Gamala Abdel Nasera; 1956 nacjonalizacja Kanału Sueskiego; nieudana interwencja zbrojna brytyjsko-francusko-izraelska; 1958 utworzenie Zjednoczonej Republiki Arabskiej; członek ONZ od 1958. Przeprowadzenie reformy rolnej, nacjonalizacja przemysłu kluczowego i banków, jedynš partiš Socjalistyczny Zwišzek Arabski; w wyniku wojny arabsko-izraelskiej 1967 utrata półwyspu Synaj i Strefy Gazy; po œmierci Nasera (1970) prezydentem Anwar as-Sadat; od 1976 system wielopartyjny, wypowiedzenie układu z ZSRR, zbliżenie z USA; 1979 podpisanie dwustronnego układu pokojowego z Izraelem (odzyskanie półwyspu Synaj), zawieszenie członkostwa Egiptu w Lidze Państw Arabskich (do 1990); od 1980 stosunki dyplomatyczne z Izraelem; po œmierci (w zamachu) As-Sadata, od 1981 prezydentem jest Muhammad Husni Mubarak. W 1990, po agresji Iraku na Kuwejt, zaangażowanie Egiptu po stronie państw sprzymierzonych przeciwko Irakowi.

Encyklopedia Multimedialna PWN